|
GELENEKSEL
MEYVECİLİK
AYVA
YETİŞTİRİCİLİĞİ
Ayvanın Kültür Tarihi
Ayvanın anavatanı kuzey – batı İran,
kuzey Kafkasya, Hazar Denizi dolayları
ve kuzey Anadolu’ dur. Yabanileri doğuda
Türkistan’ a kadar uzandığı gibi batıda
da Avrupa’ nın Güney bölgelerine ve
kuzey Afrika’ ya kadar genişler. Adları
sayılan bu yerlerde ayva yabani olarak
yetişmektedir.
Ayva kültürü çok eski çağlardan beri
bilinmektedir. Kültürü Anadolu’ dan,
milattan önceki yıllarda Yunanistan ve
Roma’ ya geçmiştir. Milattan önce 650
yıllarında Yunanistan’ da yetiştirildiği
bilinmektedir. Sonradan orta ve doğu
Avrupa’ya yayılmıştır.
Ayva bugün Avustralya hariç diğer
ülkelerin hepsinde yetiştirilmektedir.
Bununla birlikte, bu meyve türü öteki
meyvelere göre rağbet görmemiş ve
üretimi sınırlı kalmıştır.
Ayvanın Sistematiği ve Genolojisi
Ayva (Cydonia vulgaris Pers.) Rosales
takımının, Rosaceae familyasının Pomoide
altfamilyasının Cydonia cinsine girer.
Cydonia cinsi içerisinde bu türden
başka, özellikle süs bitkisi olarak önem
kazanmış Cydonia sinensis Thouin ve
Cydonia japonica Pers. olmak üzere iki
tür daha vardır. Bu iki tür Türkiye’ de
süs bahçelerinde yer almış
bulunmaktadırlar.
Cydonia vulgaris türü içerisinde iki
botanik varyete ayrılabilir. Bunlardan
C. vulgaris maliformis, meyveleri elma
biçiminde olan kültür çeşitlerini, C.
vulgaris piriformis ise meyveleri armut
şeklinde olan çeşitleri içine alır.
Ayvalarda kültür çeşitleri buna yakın
olan akraba olan elma ve armutlardaki
kadar fazla değildir. Buna sebep,
kültürünün önem kazanmamış olması
yüzünden yeni çeşitlerin seleksiyon ve
ıslahı üzerinde durulmaması, aynı
zamanda çoğunlukla da kendi kendini
dölleyen bu çeşitte melez açılmasının
çok olmaması yüzünden yeni çeşitlerin
tabi olarak ortaya çıkma şansının
azlığıdır. Ayrıca çok eski zamanlardan
beri vejetatif üretme (çelik, dip
sürgünü) metodunun kullanılması da çeşit
sayısının azlığında etkili olmuştur.
Elimizde bulunan kültür çeşitleri
yabaniler içerisinde nispeten yüksek
kaliteli olanlarının seçilmesi sureti
ile ortaya konulmuştur.
Ayvaların Pomolojik Bakımdan
Sınıflandırılması
Ayvalar şimdiye kadar daha çok meyve şekli
dikkate alınarak iki gruba ayrılmıştır.
1 – Meyveleri elma biçiminde olan ayvalar
(v. maliformis)
2 – Meyveleri armut biçiminde olan ayvalar
(v. piriformis)
Bizim ayva çeşitlerimizin çoğu, Limon,
Demir, Ekmek ve Bardak ayvalar bu ikinci
gruba girer.
Ayva Çeşitleri
Bardak Ayvası;
özellikle Kocaeli bölgesinde
yetiştirilen bir çeşittir. Bağlar
arasında bu ayvaya kirazlar ile birlikte
rastlanır. Meyvelerin üzeri sık tüylü,
eti gevrek, sulu ve mayhoştur. Eylül
sonlarında toplanarak hevenk yapılır ve
uzun bir süre kilerde saklanır.Ağacı
çoğunlukla tek gövdeli, orta irilikte (3
– 4 m) ve verimlidir.
Demir Ayvası;
bu çeşidin meyveleri ekmek ayvasına göre
küçük şeklide toparlaktır. Meyve eti çok
sıkı olduğundan bu ad verilmiş olsa
gerektir. Meyve yeşilimtırak sarı
renkte, tüysüz, parlak, eti sert, sulu,
mayhoş ve boğucu değildir. Ekim ayında
olgunlaşır.Ağacı orta kuvvette olup çok
gövdelidir. Ağaçları önce dikine
büyürlerse de meyveye yattıktan sonra
dalları sarkmaya başlar.
Ekmek Ayvası;
Bu çeşidin aynı ad altında tanınan bir
çok tipleri vardır. Bu tiplerde meyveler
gerek tat ve gerekte büyüklük bakımından
farklılık gösterir. Esas tipi teşkil
eden Ekmek ayvaları güzel sofralık ve
mutfaklık meyvelerdir. Bunlarda
meyveler; iri ve gösterişli, sap tarafı
dar, karın kısmı geniş, kabuk sarı
renkte, üzeri hafif havlı, kalın, meyve
eti; gevrek sulu ve mayhoştur. Kocaeli
bölgesinde Eylül sonlarında toplanan
meyveler Şubat ayına kadar saklanabilir.
Ağacı, orta kuvvette büyür, seyrek
dallıdır, verimlidir.
Limon Ayvası;
Piyasalarda aranan bir çeşittir.
Meyveler toparlak, sap tarafına doğru
uzunca, kabuk limon sarısı renginde,
havlı, kalın ve sert, eti; sarımtırak,
gevrek, bol sulu ve mayhoştur. Eylül
sonlarında olgunlaşan meyveler Aralık
ayına kadar saklanabilir. Ağacı, orta
kuvvette gelişir, önce dikine büyür,
ağaç yaşlandıkça dallarda sarkmaya
başlar (Özbek, 1979).
Eşme Ayvası;
Yetiştiriciliği son yıllarda Marmara
bölgesinde yaygınlaşmıştır. Orta
iri, iri, yuvarlak geniş karınlı, sapa
doğru daralır. Meyve eti gevrek sulu,
mayhoş, boğucu değildir. Sofralık değeri
yüksektir. Uygun koşullarda Şubat –
Mart’ a kadar saklanabilir. (Soylu,
1997)
Ayvanın Morfolojik ve Biyolojik
Özellikleri
a – Morfolojisi
Habitüsü; Çalı şeklindedir. Tek gövdeli
olduğunda 6 – 8 m boylanabilir. Gövde
kısadır. Yüzlek ve saçak köklüdür.
Dallar; Elma ve armutta olduğu gibi özel
meyve dalları yoktur. Genç dallar sık
keçe gibi tüylü, sarı yeşil, yaşlıca
dallar, seyrek keçe gibi tüylü
kahverengi – yeşildir.
Tomurcukları; Tomurcuklar küçük, tüylü ve
birkaç pulla örtülüdür. Çiçek
tomurcukları, karışık yapıda olup, hem
sürgün hem de çiçek oluştururlar, meyve
dalcıklarının ucunda meydana gelirler.
Her tomurcuktan bir çiçek meydana gelir.
Sürgün tomurcuklarından ise sadece
sürgünler oluşur.
Yapraklar; Yumurta veya geniş elips
şeklindedir. Koyu yeşil kenarları
dişsiz, genç yapraklarda sap
kanatçıklıdır.
Çiçekler; Rosacaea tipinde olup, 5 çanak
ve 5 taç yaprak vardır. Çanaklar, meyve
üzerinde kalır. Taç yapraklar pembe –
beyaz veya beyazdır. Stamen 15 – 20,
yumurtalık 5 karpellidir.
Meyve; Elma ve armut grubundan olup (pome)
yalancı meyvedir. İri üzeri az veya çok
havlıdır. Eti sert veya gevrek, sulu
veya boğucudur, güzel kokuludur.
Çekirdek ters yumurta şeklinde, üzeri
yapışkan ve çok sayıdadır. Meyvede yüze
kadar çıkar.
b – Döllenme Biyolojisi
Kültür çeşitlerinin çoğu kendine verimli
olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle
tek çeşitten kapama bahçeler
kurulabilmektedir. Kromozom sayısı n=17
dir. Bu türde triploidiye
rastlanmamıştır (Soylu, 1997).
Ayvanın Ekolojik İstekleri
a – İklim İsteği
Ayvalar için en iyi iklim mutedil deniz
iklimidir. Bununla birlikte ayvaya
memleketimizin deniz ikliminden çok uzak
olan yerlerinde, mesela iç anadolu
illerimizde de çoklukla rastlamaktayız.
Ancak bu gibi yerlerde ayvanın yetişmesi
uygun yöneylere ve vadi içlerine bağlı
kalmaktadır.
Ayva ağacı Türkiye şartlarında armut
kadar kış soğuklarına dayanıklıdır. Bu
meyve türünün kış soğuklanma isteği elma
ve armutlara göre daha azdır (Özbek,
1979). Çiçeklerin o yılda büyüyen
sürgünlerin ucunda meydana gelmesi
nedeniyle özellikle soğuk yerlerde geç
çiçek açar. Sıcak iklimlerde eriklerle
birlikte çiçeklenir. Çok rüzgarlı
yerlerde iyi yetişmez. Dallar kırılır.
Fazla meyve dökümü olur. Yaprak ve
meyveleri sclerotinia’ ya (mumya) karşı
hassastır. Fazla yağışlı yerlerde ürün
tehlikeye girer (Soylu, 1997).
b – Toprak İsteği
Ayvalar en iyi kumlu tınlı, geçirgen
sıcak topraklarda yetişir. Kökleri
yüzlek olup çok derine gitmediğinden
toprağın fazla derin olması şart
değildir. Ancak bu hiçbir zaman boğucu
nem şartları ile bir araya gelmemelidir.
Soğuk ve nemli topraklarda meyveler
odunumsu bir hal alarak kaliteleri
düşer. Ayvaya anaç olarak alıç
kullanıldığı takdirde o zaman bunu kuru
kumlu topraklarda da yetiştirmek mümkün
olursa da genellikle bu gibi durumlarda
ağaçların büyümesi zayıf ve verimi
düşüktür.
Ayvanın Yetiştiriciliğinin Teknik
Özellikleri
a – Ayvanın Çoğaltılması ve Anaçları
Ayva çeşitlerinin autogam olmaları bu
türde tohumla üretme imkanını sağlarsa
da, türün vegetatif olarak da kolaylıkla
üretilmesi yüzünden kültür çeşitlerinin
çoğaltılması geniş ölçüde çelik, dip
sürgünü veya bazı durumlarda aşı ile
olur.
Aşı yapma zorunluluğu olan durumlarda
durgun göz aşısı tercih edilir.
Ayva ayva anacı üzerinde düzgün
gelişirse de alıç üzerinde büyümesi
yavaş ve zayıf olur. Aşı yerlerinde ve
kalem tarafında daima bir şişkinlik
meydana gelir.
b – Ayva Bahçe Tesisi
Dünyanın hemen her tarafında kapama ayva
bahçelerine pek az rastlanır.
Memleketimizde de yalnız sapanca gölü
kenarında Eşmede ve bir de İzmir’ de
kapama ayva bahçeleri vardır.
Kapama ayva bahçeleri kurarken tek
gövdeli olarak yetiştirilecek ağaçlar
arasında 3 – 4 m aralık ve mesafe
bırakılır ve genellikle dikim kare
şeklindedir.
c – Ayva Bahçelerinde Yıllık Bakım
İşleri
 Toprak İşlemesi;
Kapama ayva bahçelerinde toprak işlemesi
yapılırken dikkat edilecek en önemli
nokta toprağı derin sürmekten
kaçınmaktır. Ayva kökleri yüzlek ve
toprak yüzüne yakındır. Sürme derin
yapılırsa kökler çok fazla kesilerek
ağaçlar bundan zarar görür. Bahçelerin
biri baharda biri de yaz başlarında
sürülmesi yeterlidir. Bu sürmeden sonra
bir örtü bitkisinin ekilmesi çok faydalı
olur.
Karışık bahçelerde toprak işlemesi, hiç
şüphesiz esas meyveye göre düzenlenir.
Ancak elma veya armutlarla birlikte
dikimde bu düzenlemede, büyük bir
güçlükle karşılaşılmaz.
Sulama;
Kapama ayva bahçelerinde yazı kurak geçen
yerlerde, mesela Orta Anadolu’ da olduğu
gibi, yazın sulanır. Sulama şartlara
göre 15 – 20 günde bir tekrarlanır. Su
bulunmayan yerlerde ayva bahçeleri ancak
yeterli yağış alan ve yağışların iyi
dağılmış olduğu yerlerde kurulabilir.
Gübreleme;
Ayvanın kökleri derine gitmediğinden besin
maddelerini belli kalınlıktaki topraktan
almak zorunluluğundadır. Bu nedenle
toprağın bu kısmının besin maddelerince
zengin tutulmasına çaba gösterilmelidir.
Her üç dört yılda bir dönüme üç dört ton
çiftlik gübresi verilmesi çok
faydalıdır. Ayrıca azotlu gübrelerle iyi
bir destek ister.
Budama;
Ayva düzgün bir taç teşkil eder. Onun için
başlangıçta taçlandırma iyi yapılırsa
sonraki yıllarda fazla budamaya ihtiyaç
kalmaz.
Ayvalara verilecek en iyi taç şekli
gobledir. Gövde alçaktan taçlandırılır
ve ileriki yıllarda da uç almalarla
tacın daha fazla yükselmesine meydan
verilmez. Ancak uç almalarda gereğinden
çok kesme yapılmamalıdır. Çünkü meyveler
sürgün uçlarında oluşur ve çok uç
alınırsa ağaç tamamen meyvesiz
kalabilir.
Meyve İşleri
a – Derim
Ayva meyvelerinde olgunluk meyve kabuğu
yeşil rengin sarıya dönmeye başlaması ve
havlı çeşitlerde bu havın kolayca
silinmesiyle anlaşılır. Erken toplanan
meyveler çoğunlukla susuz, tatsız ve
boğucu olur.
Ayvalar el ile ve bir makas veya bıçak
yardımıyla toplanır. Meyve dalcıkla
birleştiği yerden kesilerek ayrılır.
Toplama sırasında meyvelerin
zedelenmemesine özel olarak dikkat
edilmelidir. Ayva meyveleri görünüşte
sert ve bu nedenle basınçlara karşı
dayanıklı hissini verirse de gerçekte
böyle değildir. Meyve eti çabuk
zedelenir. Zedelenen yerler kararır ve
buralardan çürümeye başlar. Bu nedenle
gerek toplamada ve gerek bundan sonraki
ellemelerde çok dikkatli olmak gerekir.
Toplama için meyvelerin üzerinin nemli
olmadığı bir zaman seçilir ve genellikle
derim bir ağaçta bir defada yapılır.
b – Ayvaların Depoda Saklanması
Ayvalar derimden sonra soğuk hava
depolarında 2 – 3 ay saklanabilir. En
uygun saklama sıcaklığı 1,5 OC, en iyi
hava nispi nemi de % 75 – 80 dir.
Ayvalar saklama sırasında öteki
meyvelerle bir arada tutulmamalıdır.
Ağır olan kokuları öteki meyvelere
sinerek onların tatlarını bozabilir
(Özbek, 1979).
08.11.2004 tarihinde Anamur Tarım İlçe
Müdürlüğünce yazılmıştır...
Alıntı :
http://www.anamurtarim.gov.tr/
|
Başa
Dön 
