EFSANE-MASAL-ATASÖZLERİ- DEYİMLER-MANİLER

ATALAR SÖZÜ YA DA DARBIMESEL

Uzun deneme (tecrübelere) ve gözlemlere dayanarak söylenen, bir düşünceyi kısa, kesin ve etkili biçimde, mecaz yoluyla veren halka mal olmuş, eskiden beri söylenegelmiş, anonim özellikler taşıyan ve atalarımızca ifade edilen günümüze ulaşmış sözlere (darbımesel) atasözü diyoruz.

Türk toplumu atalarından gelen bu sözleri öyle benimsemiştir ki günlük hayatını yaşarken, bu güzel sözleri sohbet anında hep kullana gelmiş, lafı gediğine oturtmak diye tabir edilen bir kullanım kolaylığını da yakalamıştır.

Atasözleri Türk toplumunun hafızası olmuştur. Okumamış bir insana bile sorsanız size birçok atasözü söyleyebilir. Bu da konuşmalarda atasözlerinin ne derce sık kullanıldığını ortaya koyar.

Hele atasözünde mecaz anlam ve kafiye(uyak) dediğimiz söz dizileri varsa, atasözünü kullanan kişi bunu zevkle kullanır.

Gerek Kaşgarlı Mahmut’un Divanı Lügatil Türkünde, gerekse çok eski çağlara Orhun Abidelerine gidersek oralarda birçok atasözü ile karşılaşırız. Buda bize atasözlerinin köklerinin ne derce zengin bir kültür ve derinliğe dayandığını ortaya koyar.

Halkın bağrından doğmuş olan bu sözleri kullananlar genelde atasözünü söyleyecekleri zaman “söz temsili” ve “söz gelimi” diye söze başlarlar ve örneklerini de konuyu pekiştirmek veya mecazî manayı yerine koymak için uygun atasözünü söyleyiverirler.

Yurdumuzun bütün il ve ilçelerinde aslında aynı atasözleri kullanılmaktadır. Ancak bazı söyleyiş, ifade, ağız ve anlam farklılıkları olabilir. Biz aşağıda sizlerin duyduğu ve yer yer de kullandığı atasözlerinden harf sırasına göre bir demet sunduk.
Anamur ve çevresinde kendine ait söyleniş biçimleri ile atasözlerimiz yukarıda ifade etiğimiz tarzda kullanılmaktadır. Bunlar ülkemizindir, ilimizindir, ilçemizindir kısaca Türk toplumunundur.

Bizi biz yapan bu değerleri unutmamak, unutturmamak, sohbetimizin, konuşmalarımızın bir parçası olarak gelecek nesillere aktarmak kültürel bir görevdir.
 

ATASÖZLERİ YA DA DARBIMESEL ÖRNEKLERİ

-A-

*Acele işe şeytan karışır

*Aç ayı oynamaz

*Acemi nalbant gavur eşeğinde öğrenir

*Acı patlıcanı kırağı çalmaz

*Acı yaraya tuz basılmaz(ekilmez)

*Aç tavuk kendini buğday ambarında sanır

*Açtırma kutuyu, söyletme kötüyü

*Adın çıkacağına canın cıksın

*Adım çıkmış doksana, inmez seksene

*Adam eşek olunca semer vuran çok olur

* Adam sandım eşeği, altına serdim döşeği

*Adamın iyisi işte belli olur

*Adamın yere bankından kork

*Adamın yere bakanı, yürek yakanı

*Ağaca çıkan keçinin ağaca çıkan oğlağı olur

*Ağacı kurt, insanı dert öldürür

*Ağaç yaşken eğilir

*Ağlamayan çocuğa meme(emzik) verilmez

*Ağlayanın malı güleni ondurmaz

*Ağlarsa anam ağlar, gerisi yalan ağlar

*Ah alan onmaz

*Armudun iyisini ayılar yer

*Akacak kan başta durmaz

*Ak akçe kara gün için

*Ak köpeğin pamuk satıcısına zararı olur

*Akıl akıldan üstün

*Akılsız dostun olacağına, akıllı düşmanın olsun

*Akılsız başın cezasını tabanlar çeker

*Akıl yaşta değil başta olur

*Akıntıya kürek çekilmez

*Aksi giderse yiğidin işi, süt içerken kırılır dişi

*Alacakla borç ödenmez

*Alın yazısından kaçılmaz

*Alışmadık g... de don tutmaz

*Alışmış kudurmuştan beter olur

*Allah şaşırttığı kulunu beygir gibi o…tur

*Allah kapının birini kapar, birini açar

*Allah garibi sevindirmek için eşeğini kaybettirir, sonra buldurur

*Alma mazlumun ahını çıkar aheste aheste

*Altın semer vursanda eşek at olmaz

*Aman dileyene kılıç sallanmaz

*Ana gibi yar olmaz, Bağdat gibi diyar olmaz

*Anasına bak kızını al

*Anlayana sivrisinek saz, anlamayana davul zurna az

*Arayınca Mevla’yı da, belayı da bulursun

*Arı bal alacak çiçeği bilir

*Arife tarif ne hacet

*Armut dibine düşer

*Arsızın yüzüne tükürmüşler, yağmur yağıyor sanmış

*Asıl azmaz bal kokmaz, kokarsa yağ kokar aslı ayrandır

*Ateş(od) düştüğü yeri yakar

*Ateşe yakın olan gızınır(ısınır)

*Ateşle barut bir arada geçinmez

*Ateş olmayan yerden duman çıkmaz

*At binicisine göre kişner

*Attan inip eşeğe binilmez

*Ava giden avlanır

*Aza kanaat etmeyen çoğu bulamaz

*Azan belasını da bulur Mevla’sını da

*Azıcık aşım ağrısız başım

-B-

*Bakarsan bağ olur, bakmazsan dağ olur

*Bakarkör olmaktan kör olmak daha yeğdir(iyidir)

*Balık baştan kokar

*Bal tutan parmağını yalar

*Bana arkadaşını söyle sana kim olduğunu söyleyeyim

*Bana dokunmayan yılan bin yaşasın

*Başa gelen çekilir

*Baş gider nereye, ayak gider oraya

* Bayırlı şeytan senden hayırlı

*Bedava sirke baldan tatlı olur

*Belâ geliyorum demez

*Besle kargayı oysun gözünü

*Bilmemek ayıp değil, sormamak ayıp

*Bir çöplükte iki horoz ötmez

*Bir akılsız kuyuya taş atmış, bin akıllı çıkaramamış

*Bir direm et bin ayıp örter

*Bir dokun bin ah işit

*Bir elin nesi, iki elin sesi var

*Bir fincan kahvenin kırk yıl hatırı var

*Bir yer bir bakar, kıyamet de ondan kopar

*Birlikten kuvvet doğar

*Bir musibet bin nasihatten iyidir

*Borç yiğidin kamçısı

*Borç yiyen kesesinden yer

*Boş çuval dik durmaz

*Boynuz kulağı geçer

*Bugün bana yarın sana

*Bugünün işini yarına bırakma

*Bükemediğin bileği öpeceksin

*Bülbülü altın kafese koymuşlar, “ah vatanım” demiş

*Büyük balık küçük balığı yutar

*Büyük başın derdi büyük olur

*Büyük lokma ye, büyük laf etme

-C-

*Cahile söz anlatacağına, deveye hendek atlat daha iyi

*Cahil dostun olacağına âlim düşmanın olsun

*Cana geleceğine mala gelsin

*Can boğazdan gelir

*Can çıkmadan huy çıkmaz

*Canı acıyan eşek attan kızlı gider

*Cefa çekmeden sefa olmaz

*Cömert derler maldan, mert derler candan ederler

-Ç-

*Çabuk parlayan pardı(çıra parçası) çabuk söner

*Çalarsan el kapısı, çalarlar kapını

*Çam sakızı çoban armağanı

*Çekirge bir sıçrar, iki sıçrar

*Çıkmadık candan umut kesilmez

*Çıngırdaklı deve kaybolmaz

*Çiğ yemedim ki karnım şişsin

*Çirkefe taş atarsan üstüne sıçrar

*Çivi çıkar izi kalır

*Çivi çiviyi söker

*Çobansız sürüyü kurt kapar

*Çobanın gönlü olursa tekeden süt çıkarır

*Çocukluğunda b..unu ellemedik olmaz

*Çoğu zarar azı karar

*Çok konuşan çok yanılır

*Çok gezen çok bilir

*Çok koşan tez yorulur

*Çok mal haramsız, çok laf yalansız olmaz

*Çok söylersen arsız, aç bırakırsan hırsız olur

*Çorbaya ne koyarsan kaşığına o çıkar

*Çürük tahta çivi tutmaz
 

-D-

*Dağ adamı hasta eder sağ adamı

*Dağ dağa kavuşmaz, insan insana kavuşur

*Dağdan gelir, bağdakini kovar

* Dağdan inmiş Yörük, ne erik bilir ne koruk

*Damdan düşen onmaz

*Damlaya damlaya göl olur, damlacıktan sel olur

*Danışan dağdan aşmış, danışmayan düz yolda yol şaşırmış

*Davul dengi dengine

*Davulun sesi uzaktan hoş gelir

*Değirmene gelen nöbet bekler

*Deli deliyi görünce çomağını saklarmış

*Deliye her gün düğün bayram

*Demir tavında dövülür

*Demiri nem, insanı gam öldürür

*Denize düşen yılana sarılır

*Deniz yerinde dalga eksik olmaz

*Derdini söylemeyen dermen bulmaz

*Dere geçerken at değiştirilmez

*Dereyi görmeden paçaları sıvama

*Derviş dervişi tekkede bulur

*Dervişin fikri neyse zikri odur

*Deve büyüktür ama eşeğin ardından gider

*Deveye “Boynun neden eğri?” demişler, “Nerem doğru ki!” demiş

*Dişini gösteren köpek ısırmaz

*Dipsiz kuyuyu deliye boylatırlar

*Dikensiz gül olmaz

*Dilin kemiği yok

*Dinsizin hakkından imansız gelir

*Doğmadık çocuğa köpen (don) biçilmez

*Doğmamış köşeğe(deve yavrusu) köpen dokunmaz

*Doğru söyleyeni dokuz köyden kovarlar

*Domuzdan bir kıl koparmak kardır

*Dost söylerse acı söyler

*Dost başa, düşman ayağa bakar

*Dost kara günde belli olur

*Dostun taşı baş yarmaz

*Dökme suyla değirmen dönmez

*Duttan düşen onmaz

*Dünya küçük derlerde inanmazdım

*Dünya iki kapılı bir handır

*Dünya Sultan Süleyman’a kalmamış, bana mı kalacak?

*Düşenin dostu olmaz

*Düşmanımın düşmanı dostumdur

*Düşte gör

*Düşmez kalkmaz bir Allah
 

-E-

*Eceli gelen it cami duvarına siyer

*Eden bulur

*El ağzına bakan avradı tez boşar

*El atına binen tez iner

*El ayranım ekşi demez

*Elçiye zeval olmaz

*Elden gelen öğün olmaz, o da vaktinde gelmez

*El elden üstündür.

*El elin devesini türkü çağırarak arar

*El öpmeyle dudak kararmaz

*Ele verir talkını, kendi yutar salkımı

*Elle gelen düğün bayram

*Elin ağzı torba değil ki büzesin

*Elin ne aşı tükenir, ne işi

*Elin tavuğu ele kaz görünür

*Elin yumruğunu yemeyen kendi yumruğunu balyoz sanır

*Elinin hamuruyla erkek işine karışma

*Elmas çamura düşmeyle değerini yitirmez

*El yarası onar, dil yarası onmaz

*Emanete hıyanet olmaz

*Emek olmadan yemek olmaz

*Ergene avrat boşamak kolay olur

*Erken çıkan yol alır erken evlenen döl alır

*Erkekliğin onda dokuzu kaçmaktır

*Eski dost düşman olmaz

*Eşeğe gücü yetmeyen eşeğin semerini döver

*Eşeği süren osu.. (yelemesine) katlanır

*Eşeğini sağlam kazığa bağla

*Eşek hoşaftan anlamaz

*Eşek ölünce semeri, insan ölünce eseri kalır

*Eşekten düşen onmaz

*Et tırnaktan ayrılmaz

*Etme bulma dünyası

*Ev alma, komşu al

*Ev sahibi camız öküzünden güçlü olur

*Evdeki hesap çarşıya uymaz
 

-F-

*Fakirin tavuğu tek tek yumurtlar

*Fakirlik ayıp değil, çalışmamak ayıp

*Fırsat her vakit ele geçmez
 

-G-

*Gavurun ekmeğini yiyen kılıcını sallar

*Geç olsunda güç olmasın

*Gelen gideni aratır

*Gelin ata binince “Ya nasip!” demiş

*Gemisini kurtaran kaptandır

*Gök keçiyi gören içi dolu yağ sanır

*Göl yerinden su eksik olmaz

*Gönül kıran onmaz

*Gönül ferman dinlemez

*Gönül umduğu yere küser

*Görünen köy kılavuz istemez

*Gözden ırak olan, gönülden ırak olur

*Göz görmeyince gönül katlanır

*Göz gördü, gönül sevdi

*Gülme komşuna, gelir başına

*Gülü seven dikenine katlanır

*Gün doğmadan neler doğar

*Güneş balçıkla sıvanmaz

*Gün girmeyen eve doktor girer

*Güvenirsen varlığa, düşersin darlığa
 

-H-

*Haccı hacıyı Mekke’de bulur

*Halep orda ise arşın burada

*Hamama giren terler

*Harç aldırır, borç sattırır

*Har vurup harman savurma

*Hatasız kul olmaz

*Havlayan it ısırmaz

*Haydan gelen huya gider

*Hayır dile komşuna, kayır gelsin başına

*Hazıra dağ dayanmaz

*Her güzelin bir kusuru olur

*Her horoz kendi çiftliğinde öter

*Her enişin (rampa aşağı) bir yokuşu vardır

*Her yokuşun bir inişi vardır

*Her koyun kendi bacağından asılır

*Her yiğidin bir yoğurt yiyişi vardır

*Her yiğidin gönlünde bir aslan yatar

*Hem suçlu hem güçlü

*Huylu huyundan vazgeçmez
 

-İ-

*İçi beni yakar, dışı seni

*İğneyi kendine, çuvaldızı başkasına batır

*İki cambaz bir ipte oynamaz

*İki dinle bir konuş

*İki gönül bir olunca samanlık seyran olur

*İki karpuz bir koltukta olmaz

*İmam o....sa cemaat s…ar

*İnsanın alası içinde, hayvanın alası dışındadır

*İnsanoğlu çiğ süt emmiş

*İnsanlar konuşarak, hayvanlar koklaşarak anlaşır

*İnceldiği yerden kopsun

*İp inceldiği yerden kopar

*İsteyenin bir yüzü, vermeyenin iki yüzü kara

*İşleyen demir ışıldar

*İşleyen demir küf(pas) tutmaz

*İşin yoksa şahit, paran çoksa kefil ol

*İmamın dediğini yap, yaptığını yapma

*İncir ağacından oklava olmaz

*İş bilenin kılıç kuşananın

*İş ne yapsan olacağına varır

*İti an çomağı hazırla

*İt b..a tövbe demez

*İt iti ısırmaz

*İt ürür, kervan yürür

*İt yal (Un kepeğinden yiyecek) yediği çanağa (tabağa) pislemez

*İyi evlat insanı vezir, kötü evlat rezil eder

*İyilik eden, iyilik bulur

*İyilik yap denize at, balık bilmezse Hâlık (Tanrı) bilir

*İyi olacak hastanın doktor ayağına gelir
 

-K-

*Kabul olmayacak duaya âmin demem

*Kaçan balık büyük olur

*Kadının fendi erkeği yendi

*Kalp kalbe düşmandır

*Kanı kanla yumazlar, kanı suyla yıkarlar

*Katranı kaynatsan olur mu şeker cinsi bozuk cinsine çeker

*Kara haber tez duyulur

*Kart ağaç eğilmez

*Kavun karpuz yata yata uyar

*Kaza geliyorum demez

*Kazanırsan dost kazan, düşmanı anan da doğurur

*Kaz gelecek yerden tavuk esirgenmez

*Kazma el kuyusunu kazarlar sonra kuyunu

*Keçinin sumağa ettiğini, sumakta keçinin derisine eder

*Keçinin yemediği ot başına vurur

*Kedi her zaman bal yemez

*Kedi uzanamadığı ciğere pis der

*Kefenin cebi yoktur

*Kelin tarağı olsa saçını tarar

*Kelin merhemi olsa başına sürer

*Kendi düşen ağlamaz

*Keser gibi olma, rende gibi ol

*Keskin sirke küpüne zarar

*Kılıç kabını(kınını) kesmez

*Kış kışlığını puşt puştluğunu gösterir

*Kışın taşa, yazın yaşa oturma

*Kır atın yanında duran ya huyundan ya suyundan

*Kırığına güvenen ersiz kalır

*Kızını dövmeyen dizini döver

*Kızına sahip olmazsan ya zurnacıya varır ya davulcuya

*Kimse ayranım(yoğurdum) ekşi demez

*Kimsenin ahı kimsede kalmaz

*Koça boynuzu yük olmaz

*Komşuda pişer bize de düşer

*Komşu komşunun külüne muhtaçtır

*Korkunun ecele faydası yok

*Koyun can, kasap et derdinde

*Koyunun olmadığı yerde, keçiye Abdurrahman Çelebi derler

*Köprüden geçene kadar ayıya dayı denir

*Köşker sevdiği deriye yedi sefer yere çarpar

*Köpeğe dalanmaktansa çalıyı dolaş

*Köpeksiz sürüye kurt iner

*Körler sağırlar birbirlerini ağırlar

*Körle yatan şaşı kalkar

*Kötü komşu insanı mal sahibi yapar

*Kul darlanmayınca Hızır yetişmez

*Kuştan korkan darı (mısır) ekmez

*Kurt kocayınca köpeğin maskarası olurmuş

*Kuru laf karın doyurmaz

*Kurunun yanında yaş da yanar

*Kargaya yavrusu bülbül görünür

*Lafla peynir gemisi yürümez

*Laf lafı açar
 

-L-

*Leyleğin ömrü laklakla geçer
 

-M-

*Mal canın yongasıdır

*Marifet iltifata tabidir

*Mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır

*Merak insanı mezara sokar

*Merhametten maraz doğar

*Meyveli ağaç taşlanır

*Mızrak çuvala sığmaz

*Minareyi çalan kılıfını hazırlar

*Misafir umduğunu değil bulduğunu yer

*Mum dibine ışık vermez
 

-N-

*Ne ekersen onu biçersin

*Ne gelirse fazla meraktan gelir

*Ne oldum dememeli, ne olacağım demeli

*Nerde birlik, orada dirlik

*Nerde hareket, orada bereket

*Nalıncı keseri kendinden yana yontar
 

-O-

*Olmaz deme, olmaz olmaz
 

-Ö-

*Ölmüş eşek kurttan korkmaz

*Öfke baldan tatlı olur

*Öfkeyle kalkan zararla oturur

*Önce can sonra canan

*Önce düşün sonra söyle
 

-P-

*Papaz her zaman pilâv yemez

*Para dediğin el kiri

*Para parayı çeker

*Parayı veren düdüğü çalar

*Pire için yorgan yakılmaz
 

-R-

*Rüşvet kapıdan girince, iman bacadan kaçar

*Rüzgâr eken fırtına biçer

*Rüzgâr esmeyince yaprak kıpırdamaz
 

-S-

*Sabah ola hayrola

*Sabahın şerri akşamın hayrından iyidir

*Sabreden derviş, muradına ermiş

*Sağır duymasa da yakıştırır

*Sahilde darısı olanın, yaylada karısı olmaz

*Sakalım yok ki sözüm dinlensin

*Sakla samanı, gelir zamanı

*Sana söylerim kızım, sen işit gelinim

*Sanat altın bileziktir

*Sayılı gün tez geçer

*Sıcağa kar dayanmaz

*Sinek küçüktür ama mide bulandırır

*Son gülen iyi güler

*Son pişmanlık fayda vermez

*Sora sora Bağdat bulunur

*Soylu soyundan vazgeçmez

*Söyleme dostuna, söyler dostuna

*Söz gümüş, sükût altındır

*Su küçüğün söz büyüğün

*Su küçüğün yol büyüğün

*Su testisi suyolunda kırılır

*Su uyur düşman uyumaz

*Sürüden ayrılanı kurt kapar

*Sütten ağzı yanan, yoğurdu üfleyerek yer
 

-T-

*Taşıma su ile değirmen dönmez

*Taş yerinde ağırdır

*Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır

*Tatın dilinden anası anlar

*Tavşan dağa küsmüş, dağın haberi olamamış

* Tekkeyi bekleyen çorbayı içer

*Tembele iş buyurur, ondan akıl öğrenir

*Tencere dibin kara seninki benden kara

*Terciye tere satma

*Terzi kendi söküğünü dikemez

*Teşbihte(benzetmede) hata olmaz

*Tak acın halinden ne bilir
 

-U-

*Ucuz etin suyu mundar olur

*Usta çiviyi yoymaz (boşa harcamaz) düşeni almaz

*Ummadık taş baş yarar

*Umut fukaranın ekmeğidir
 

-Ü-

*Ürmesini bilmeyen köpek sürüye kurt getirir

*Üzümü ye bağını sorma

*Üzüm üzüme baka baka kararır
 

-V-

*Vakit nakittir

*Vakitsiz öten horozun başını keserler
 

-Y-

*Ya bu deveyi güdeceksin, ya bu diyardan gideceksin

*Ya devlet başa, ya kuzgun leşe

*Yalancının mumu yatsıya kadar yanar

*Yanlış hesap Bağdat’tan döner

*Ya olduğun gibi görün, ya göründüğün gibi ol(Mevlana)

*Yarası olan gocunur

*Yarım doktor candan, yarım hoca dinden eder

*Yaş kesen baş keser

*Yavaş atın çiftesi pek olur

*Yavuz hırsız ev sahibini bastırır

*Yemeyenin malını yerler

*Yenilen pehlivan güreşe doymazmış

*Yerin kulağı var

*Yörüğün göçü gide gide düzülür

*Yılanın başı küçükken ezilir

*Yırtıcı kuşun ömrü az olur

*Yiğidi öldür hakkını yeme

*Yiğit er meydanında belli olur
 

-Z-

*Zararın neresinden dönülürse kardır

*Zengin arabasını dağdan aşırır, fakir düz yolda yolunu şaşırır

*Zenginin malı züğürdün ağzını yorar

*Zora dağ dayanmaz

*Zorla güzellik olmaz

*Zor oyunu bozar